1. Wstęp.

W krajach Unii Europejskiej przy kwalifikowaniu jakości wód zasadnicze znaczenie przypisuje się komponentowi biologicznemu, czego wyrazem jest Ramowa Dyrektywa Wodna (Dyrektywa 2000/60/EC). Wynika to z faktu, że stan organizmów i biocenoz wodnych najlepiej świadczy o jakości wód, jego odchylenia od stanu naturalnego lub też pożądanego wskazują na zakłócenia antropogeniczne. Takie podejście zasadniczo różni się od dotychczasowego systemu jakości wody stosowanego w Polsce, gdyż przesuwa punkt ciężkości oceny na traktowane dotychczas „po macoszemu” elementy biologiczne. Warto tu przypomnieć, że w dotychczasowej klasyfikacji jedynymi elementami „biologicznymi” klasyfikacji jakości wód rzecznych była ocena wskaźnika saprobowości biosestonu, zawartość chlorofilu „a” oraz ocena sanitarna wyrażana wskaźnikiem E. Coli. W nowych propozycjach elementy chemiczne i fizyko – chemiczne oraz nieuwzględniane dotychczas w ogóle, elementy hydromorfologiczne mają znaczenie pomocnicze. Stwarza to jednocześnie spore problemy, związane z dostosowaniem metodycznym i merytorycznym służb państwowych i placówek naukowych do nowego systemu oceny, a także ze znalezieniem odpowiedniej liczby wykonawców. Wprowadzenie nowego systemu oceny, który stał się aktualnym z chwilą włączenia Polski do Unii Europejskiej, stwarza konieczność, obok innych badań, prowadzenia badań monitorujących stan ichtiofauny, niezbędnych do oceny stanu ekologicznego wód (Błachuta 2001).

Przez wiele lat znajomość ichtiofauny naszych rzek była niewielka. Jeszcze mniejsza była znajomość tempa i kierunku zachodzących w ich rybostanach przemian. Ichtiologiczna mapa Polski była praktycznie jedną wielką białą plamą. Stan poznania rybostanów rzek województwa małopolskiego i podkarpackiego przedstawia się całkiem nieźle ale i tam nie brakuje rzek, które nie doczekały się ichtiofaunistycznej inwentaryzacji. Co paradoksalne, należy do nich dolny odcinek Wisłoki.

Do roku 1965 mieliśmy zaledwie dziesięć w miarę nowoczesnych, jak na ten okres, opracowań wliczając w nie także prace badaczy czechosłowackich. Opracowania te obejmowały górną część dorzecza Wisły, fragmenty dorzecza Warty, dorzecze Drwęcy oraz niewielkie części znajdującego się na obszarze Polski dorzecza Dunaju i Łaby (Błachuta i Witkowski 1997). 

Rysunek. 1.Aktualny stan poznania rybostanów rzek Polski (wg Penczaka 1997). Dopiero po 1965 – w ścisłej współpracy z Polskim Związkiem Wędkarskim (użytkownik rybacki większości polskich wód i blisko 100% polskich rzek) – rozpoczęto szeroko zakrojone badania inwentaryzacyjne rybostanów rzek Polski, na początku przede wszystkim centralnej i południowej jej części. Tempo i zakres badań błyskawicznie i znacząco wzrosło w momencie powstania przy Zarządzie Głównym PZW Komórki Informacyjno – Wdrożeniowej. Przyjęła ona funkcję stymulacji, sterowania i co najważniejsze w znacznym stopniu finansowania inwentaryzacyjnych badań ichtiofaunistycznych, a w późniejszym okresie także najcenniejszych badań monitoringowych (Błachuta i Witkowski 1997).  Wartość dotychczasowych badań inwentaryzacyjnych w znacznej części dezaktualizowana jest przez wzrost zanieczyszczeń rzek i dość brutalnie przeprowadzane regulacje i melioracje. Powtórzenie badań z zachowaniem częściowej unifikacji połowów doczekały się w Polsce górna część Wisły, dorzecze Pilicy i dorzecze Warty do ujścia Prosny, a z mniejszych rzek Rawka, Czarna Staszowska, Nida, Grabia, Biała Tarnowska (Skóra i in. 1994, Jelonek i in. 2003), Dunajec (Jelonek i in. 2003) oraz częściowo Wisłoka (Jelonek i in. 2002). Dotychczasowe badania pozwalają na określenie rybostanu większości naszych rzek jako niestabilnego i ubogiego jakościowo. Obserwuje się graniczący z ekstynkcją zanik kilku gatunków wędrownych, malejącą liczebność dużych drapieżników (szczupaka, suma) oraz dużych reofilnych karpiowatych (brzana, kleń, świnka, certa) z litofilnej grupy rozrodczej, nadmierny udział gatunków introdukowanych, a w wielu małych rozmiarów rzekach redukcję zespołów ryb do dwu, maksymalnie trzech gatunków: kiełbia, śliza i (lub) ciernika. Niekorzystne procesy nasiliły się w ostatnich latach. Jeszcze kilka lat temu z 56 rodzimych gatunków ryb i minogów 23 można jeszcze było uznać za niezagrożone. Posługując się tymi samymi kryteriami obecnie do listy gatunków zagrożonych należy dołączyć dalsze 5 gatunków. Tym samym liczba gatunków niezagrożonych kurczy się do 18 – co stanowi blisko jedną trzecią naszej ichtiofauny (Błachuta i Witkowski 1997).

W niniejszej pracy przedstawiono skrót wyników badań ichtiofauny rzeki Wisłoka dokonanych w roku 2004 pod kątem stopnia zagrożenia i ochrony prawnej poszczególnych gatunków. Wkrótce w jednym z wydawnictw naukowych ukaże się bardziej szczegółowe opracowanie wyników tych badań.

Celem przeprowadzonych badań było określenie składu gatunkowego i struktury ichtiofauny rzeki Wisłoka w jej środkowych i dolnych partiach (od m. Jaworze Górne – 76,5 km do ujścia do Wisły – 0 km) ze szczególnym uwzględnieniem gatunków prawnie chronionych, zagrożonych i cennych gospodarczo.

2. Materiały, metody i teren badań.

Dokonano oceny składu ichtiofauny rzeki Wisłoki przeprowadzając odłowy badawcze w okresie od kwietnia do czerwca 2004 roku. Posłużono się standardową metodą odłowów agregatem prądotwórczym na prąd stały. Agregat wyposażony w dwie elektrody (anody) zamontowano na łodzi rybackiej i spływano z prądem rzeki. Wyznaczono 11 stanowisk połowu na 77 km odcinku rzeki poczynając od miejscowości Jaworze Górne aż do ujścia do Wisły. Połowy odbywały się na stanowiskach nie krótszych niż 2 km, główną intencją przy ich wyborze było zbadanie typowych odcinków rzeki, oraz odcinków zmienionych poprzez zabudowę hydrotechniczną (Rys. 2).

Rysunek. 2. Schematyczna mapa terenu badań.

Na stanowiskach pomiarowych oznaczano gatunki złowionych ryb, liczono je, mierzono z dokładnością do 0,1 cm i ważono z dokładnością do 5 g a gatunki mniejsze z dokładnością do 1 g. Po dokonaniu pomiarów ryby były żywe, w dobrej kondycji i zostały wypuszczone do wody. Na podstawie publikacji Witkowskiego i in. (1999) analizując wyniki, gatunki ryb zakwalifikowano do poszczególnych kategorii zagrożenia. Na podstawie badań własnych, ankietyzacji wędkarzy i użytkowników rybackich oraz danych literaturowych wyróżniono gatunki cenne gospodarczo oraz atrakcyjne dla wędkarzy.

3. Wyniki i wnioski.

W roku 2004 w Wisłoce ogółem złowiono 7941 szt. ryb, o łącznej masie 1005 kg, reprezentujących 21 gatunków. Stwierdzono występowanie 15 gatunków z rodziny karpiowatych (Cyprynidae): boleń (Aspius aspius L.), brzana (Barbus barbus L.), brzanka (Barbus petenyi Hec.), certa (Vimba vimba L.), jaź (Leuciscus idus L.), jelec (Leuciscus leuciscus L.), karp (Cyprinus cario L), kiełb (Gobio gobio L.), kleń (Leuciscus cephalus L.), krąp (Blicca bjorkna L.), leszcz (Abramis brama L.), płoć (Rutilus rutilus L.), świnka (Chondrostoma nasus L.), ukleja (Alburnus alburnus L.), wzdręga (Scardinius erytrophthalmus L.), 2 gatunki z rodziny okoniowatych (Percidae): okoń (Perca fluviatilis L.), sandacz (Stizostedion lucioperca L.), 1 gatunek z rodziny łososiowatych (Salomonidae): pstrąg potokowy (Salmo trutta trutta m. fario L.), 1 gatunek z rodziny szczupakowatych (Esocidae): szczupak, 1 gatunek z rodziny dorszowatych (Gadidae) miętus (Lota lota L.), 1 gatunek z rodziny sumowatych (Siluridae): sum (Silurus glanis L.).  Dolna i środkowa Wisłoka jest średnio zasobna w gatunki cenne gospodarczo. Pożądanymi i cenionymi przez polskich konsumentów rybami są sumy, sandacze, szczupaki oraz w mniejszym stopniu leszcze. Ich dystrybucja odbywa się głównie za sprawą hipermarketów. Łączna ilość ryb zaliczonych do tych gatunków wynosiła 180 szt. co stanowi zaledwie 2 % ogólnej liczebności złowionych ryb. Lepiej przedstawia się stosunek wagowy – masa tych ryb wynosiła 145 105 g co stanowi 14,4 % ogólnej biomasy złowionych ryb. Średnia masa wszystkich złowionych w Wisłoce ryb wynosiła 126 g, podczas gdy średnia dla wymienionych powyżej gatunków aż 806 g. Rozpatrując poszczególne gatunki stwierdzono: średnia masa złowionych sandaczy wynosiła 1632 g, szczupaków 1025 g, a leszczy zaledwie 148 g. Sumy reprezentowane były przez tylko jednego osobnika o masie 310 g. Wymienione powyżej gatunki są szczególnie cenione jako obiekt amatorskiego połowu ryb, a ich obecność zdaniem wędkarzy bez wątpienia zwiększa atrakcyjność łowiska. W sprzedaży znajdują się również płocie, karasie i okonie, są to jednak ryby raczej mało cenione. Średnia masa sandaczy i szczupaków jest bez wątpienia zadowalająca. Wywiady z wędkarzami wykazały, że są one łowione głównie w miejscach o słabym prądzie, podobnie jak leszcze. W polskich rzekach występują gatunki ryb, które nie są dostępne w sprzedaży, mimo to uznawane są za atrakcyjne dla wędkarzy. O atrakcyjności tej decydują przede wszystkim walory ich sportowego połowu, a zatem głównie osiągane przez nie rozmiary, w drugiej zaś kolejności ich walory smakowe. W Wisłoce za takie gatunki uznać można bolenia, brzanę, jazia, miętusa, pstrąga potokowego, świnkę i certę. Łączna ilość ryb zaliczonych do tych gatunków wynosiła 67 szt. co stanowi 29 % ogólnej liczebności złowionych ryb. Masa tych ryb wynosiła 429 805 g co stanowi 43 % ogólnej biomasy złowionych ryb. Średnia masa ryb z tej grupy była zadowalająca i wynosiła odpowiednio dla bolenia 1129 g, dla brzany 1067 g, dla jazia 461 g, dla świnki 437 g, dla certy 341 g, dla pstrąga potokowego 240 g, a dla miętusa 212 g. Wymienione powyżej gatunki cenne gospodarczo i atrakcyjne wędkarsko stanowiły łącznie 31 % liczebności oraz 57,4 % biomasy złowionych ogółem ryb. Wskaźnik liczebności jest tutaj średniozadowalający, niemniej jednak na jego wartość duży wpływ miała bardzo duża liczba uklei – wszędobylskiej ryby osiągającej niewielkie rozmiary. Pod względem udziału w ogólnej biomasie udział tych gatunków ocenić należy jako zadowalający. W toku przeprowadzonych badań inwentaryzacyjnych nie stwierdzono w Wisłoce gatunków chronionych (Dz. U. Nr 130, poz. 1456). Ponadto posługując się opisanymi przez Witkowskiego i in. (1999), kryteriami zagrożeń zwierząt kręgowych w dolnym Wisłoce stwierdzono: 1 gatunek zaliczany do kategorii krytycznie zagrożonych (CE) – certę, 4 gatunki zaliczane do narażonych (VU) – świnkę, brzanę, brzankę i miętusa, 2 gatunki bliskie zagrożenia (NT) – bolenia i suma. Ponadto złowiono gatunek introdukowany, obcy dla rodzimej ichtiofauny – 1 osobnika karpia o wadze 430 g. Karp ten najprawdopodobniej przypadkiem trafił do Wisłoki na przykład poprzez ucieczkę ze stawu hodowlanego. Pozostałe 12 zidentyfikowanych gatunków zaliczano do kategorii mniej zagrożonych (LC).  Rzeka o bogatej naturalnej ichtiofaunie stanowi wymierną wartość i może przy utrzymaniu jej walorów przyrodniczych znacząco wpływać na warunki ekonomiczne regionu, to z kolei może być argumentem przeciw wszelkim działaniom czy inwestycjom, które mogą jej naturalny charakter zaburzyć. Jeśli zaś mowa o ekonomii, warto przytoczyć najnowsze informacje dotyczące rangi wędkarstwa w gospodarce. Zdaniem Wołosa (2003) liczba wędkarzy w USA wynosi 44,3 mln (16% ludności), a całkowity roczny wkład wędkarstwa do dochodu narodowego 116 mld $. Według tego samego autora (Wołos 2003) wędkarstwo w Polsce uprawia 1,5 – 2 mln osób, a roczna wartość ekonomiczna wędkarstwa w Polsce wynosi 1,125 mld zł. Wisłoka, z wędkarskiego punktu widzenia, bez wątpienia jest jedną z atrakcyjniejszych rzek w Polsce. Zagrożenia dla jej ichtiofauny szerzej opisałem w znajdującej się na stronie Fundacji „Czysta Wisłoka” pracy pt. „Ryby jako bioindykator – wyniki badań ichtiofauny w Wisłoce”.

4. Podsumowanie.

1. W toku przeprowadzonych badań inwentaryzacyjnych w dolnej i środkowej Wisłoce stwierdzono występowanie 21 gatunków ryb. Na wszystkich badanych stanowiskach bioróżnorodność była zadowalająca.
2. W Wisłoce niezidentyfikowano gatunków objętych ochroną gatunkową w Polsce. Jednak w roku 1994 i 1995 zidentyfikowano 5 gatunków chronionych, a w roku 2001 – 2 gatunki chronione.
3. W Wisłoce występuje certa, gatunek który wolno poławiać ale zakwalifikowany jest do kategorii ryb krytycznie zagrożonych (CE), a także 4 gatunki ryb narażonych (VU): świnka, brzana, brzanka i miętus.
4. W dolnym Wisłoce występują 4 gatunki ryb cennych gospodarczo (sandacz, szczupak, leszcz i sum) oraz 7 gatunków szczególnie cenionych przez wędkarzy (boleń, brzana, jaź, miętus, pstrąg potokowy, świnka i certa).

Reasumując, Wisłoka charakteryzuje się bogatą gatunkowo ichtiofauną. Jej skład stanowi nie tylko o wartości przyrodniczej ekosystemu, ale również nadaje rzece wysokie walory wędkarskie, co w pewnym stopniu sprzyjać może rozwojowi turystyki w regionie. Wskazanym jest doprowadzenie do dobrego stanu ekologicznego rzeki poprzez uregulowanie gospodarki wodno-ściekowej regionu, ograniczenie do niezbędnego minimum zabudowy hydrotechnicznej rzeki, ochronę tarlisk ryb, a także prowadzenie prawidłowej i racjonalnej gospodarki zarybieniowej nadzorowanej przez ichtiologa.

Literatura.

1. Błachuta J., Witkowski A. 1997 Problemy gospodarki wędkarskiej w rzekach. Mat. Konf. PZW „Wędkarstwo w ochronie wód i rybostanów”. Łódź, 26 – 27 maja 1997r. Warszawa, Wyd. PZW, 11-28.
2. Błachuta J. 2001. Potrzeby monitoringu ichtiofauny w świetle Dyrektywy Wodnej Unii Europejskiej. Rocz. Nauk. PZW, 14, 39 – 45.
3. Jelonek M., Żurek R., Klich M. 2002. Ichtiofauna rzeki Wisłoki w rejonie nowo powstałego zbiornika Mokrzec (Starostwo Dębica). Suppl. ad Acta Hydrobiol., 3, 69 – 78.
4. Jelonek M., Klich M., Żurek R. 2003. Ichtiofauna Dunajca od zapory zbiornika w Czchowie do ujścia do Wisły. Suppl. ad Acta Hydrobiol., 6, 115 – 124.
5. Jelonek M., Klich M., Żurek R. 2003. Ichtiofauna Białej Tarnowskiej. Suppl. ad Acta Hydrobiol., 6, 19 – 28.
6. Klich M. 2005. Wstępna charakterystyka ichtiofauny dolnego Sanu – ryby zagrożone, chronione i cenne gospodarczo. Materiały II Konferencji Naukowo-Technicznej „Błękitny San” – Ochrona środowiska, walory przyrodnicze i rozwój turystyki w dolinie Sanu. 21-23 kwietnia 2005, Dynów, 57 – 66.
7. Przybylski M. 1997. Monitoring ichtiofauny rzek. Konferencja Naukowa „Wędkarstwo w ochronie wód i rybostanów”, Łódź 26-27 maj, s. 29-40, Wydawnictwo PZW, Warszawa.
8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001 roku w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz. U. Nr 130, poz. 1456).
9. Skóra St., Włodek J. M., Augustyn L., Nawrocki J. Ichtiofauna dorzecza Białej Dunajcowej. Roczniki Naukowe PZW, 7 (1994), 19 – 37, Warszawa 1994.
10. Witkowski A., Błachuta J. Kustosz J., Hesse T. 1999 Czerwona lista słodkowodnej ichtiofauny Polski. Chrońmy Przyr. Ojcz. 55, 4: 5 – 19.
11. Wołos A. 2003. Znaczenie wędkarstwa w Polsce. SPW „Edycja” Olsztyn.

Załącznik: Charakterystyka gatunków ryb występujących w Wisłoce pod kątem ich zagrożenia

Szczegółowe wyniki połowów zestawiono w znajdującej się na stronie Fundacji „Czysta Wisłoka” pracy pt. „Ryby jako bioindykator – wyniki badań ichtiofauny w Wisłoce”. Poniżej skupiono się wyłącznie na problematyce zagrożenia ryb.
Od opublikowania pierwszego wydania ”polskiej czerwonej listy zwierząt”, w której podano ówczesny stan autochtonicznych, słodkowodnych gatunków ryb i minogów, opartej na kryteriach zagrożeń IUCN, minęło piętnaście lat. Wcześniej, po raz pierwszy w Polsce, dokonano podsumowania stanu fauny kręgowców i wybranych grup bezkręgowców. Na początku lat dziewięćdziesiątych opublikowano „Polską czerwoną księgę zwierząt” oraz „Czerwoną listę zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce”, w których przedstawiono ginące, najbardziej zagrożone oraz rzadkie gatunki również i z tych kręgowców. Ze względu na to, że w ostatnich latach antropogeniczne oddziaływanie (konstrukcje hydrotechniczne, zanieczyszczenia, wylesianie, pobór wody dla celów rolniczych, presja wędkarska i kłusownicza, introdukcje obcych gatunków) na środowisko wodne i hydrobionty nie zmalało, sytuacja wielu gatunków ryb i minogów w Polsce uległa dalszemu pogorszeniu (Witkowski i in. 1999).
Obserwowane niekorzystne zmiany oddziałujące na poszczególne gatunki naszej ichtiofauny znalazły swoje odbicie w wielu publikacjach, a także skłoniły ichtiologów do szerszej dyskusji na konferencjach: Ochrona rzadkich i zagrożonych gatunków ryb w Polsce, stan aktualny i perspektywy, Koszalin 1996, Wędkarstwo w ochronie wód  i rybostanów, Łódź 1997,  oraz kilku innych podczas których szczegółowej analizie poddano przyczyny zmniejszania się liczebności i zaniku oraz wykazywano drogi poprawy sytuacji większości gatunków.
Podobne zjawiska obserwuje się także w wielu innych europejskich krajach, co znalazło swoje odzwierciedlenie zarówno w opracowaniach, jak i w referatach kilku międzynarodowych konferencji poświęconych ochronie i zagrożeniu ryb (m.in. Schulz und Erhaltung der Huchenbestände, Lindbergműhle – Wieleniach 1988; Conservation of endangered freshwater fish In Europe, Brno 1994; The biology of the nase Chondrostoma nasus (L.), Brno 1994; Conservation of European mudminnow, Umbra krameri, Wiedeń 1995). 
Niekorzystne zmiany jakie zaszły w naszej ichtiofaunie, wymagają pilnej aktualizacji statusu większości gatunków. Podyktowane są one ponadto tym, że Komisja Gatunków Zagrożonych IUCN/WCU zaproponowała nowy system klasyfikacji oraz nowe definicje kategorii z zaleceniem zastosowania ich w kolejnych wydaniach czerwonych list i ksiąg.
Planowane w najbliższych latach nowe wydanie „Polskiej czerwonej księgi zwierząt” przez Instytut Ochrony Przyrody PAN skłoniło autorów do opublikowania czerwonej listy ryb i minogów. W tym celu, aby uniknąć subiektywnej oceny, zwrócono się do większości krajowych ichtiologów pracujących w terenie o przedstawienie swojego stanowiska odnośnie statusu i zagrożenia poszczególnych gatunków rodzimej ichtiofauny.

Kategorie zagrożeń oraz symbole są zgodne z klasyfikacją IUCN/WCU (1994), a ich polskie definicje przyjęto za Głowacińskim (1997).

Gatunki wymarłe:

- EX (extinct) – gatunek wymarły. Dla obszaru Polski proponuje się symbol EXP (extinct in Poland). Nie ma wątpliwości, że w kraju wyginęły wszystkie osobniki danego gatunku. - EW (extinct in the wild) – gatunek wymarły w dzikiej przyrodzie. Nie występuje już w stanie dzikim, lecz jedynie w niewoli (ex situ) lub sztucznie podtrzymywanych populacjach często poza jego dawnym zasięgiem.

B. Gatunki najwyższego ryzyka:

- CE (critically endangered) – gatunek krytycznie zagrożony. W stanie dzikim znajduje się w obliczu wysokiego ryzyka wyginięcia w najbliższej przyszłości. - EN (endangered) – gatunek zagrożony. Nie jest skrajnie zagrożony, ale znalazł się  w strefie bardzo wysokiego ryzyka wymarcia w najbliższej przyszłości. - VU (vulnerable) – gatunek narażony. Nie jest zagrożony w takim stopniu jak taksony z dwóch poprzednich kategorii, lecz objęty wysokim ryzykiem wyginięcia w „średnio” odległej przyszłości.

C. Gatunki niższego ryzyka:

- CD (conservation dependent) – gatunek zależny od ochrony; - NT (near threatened) – gatunek bliski zagrożenia; - LC (least concern) – gatunek „najmniejszej” troski.

D. Gatunki o bliżej nieokreślonym statusie:

- DD (data deficient) – dane niedostateczne lub brak informacji o liczebności gatunku i tendencjach zmian; gatunek prawdopodobnie nie należy do żadnej kategorii zagrożenia, ale bliższe rozeznanie może uzasadnić potrzebę zmiany usytuowania w klasyfikacji; - NE (not evaluated) – gatunki o nierozpoznanym statusie i zagrożeniu.

Oceny stanu zagrożenia ichtiofauny przeprowadzane w krótkich okresach (od 5 do 10 lat) stają się w wielu krajach Europy coraz częściej podstawą do śledzenia zachodzących zmian, a przede wszystkim do przeciwdziałania negatywnym „antropogenicznym” skutkom, przyczyniając się w ten sposób do różnych form ochrony ryb i minogów. W polskim prawie istnieje szereg ustaw i rozporządzeń dotyczących tego zagadnienia. Wymienić tu można Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi  z dnia 12 listopada 2001 r. (Dz. U. nr 138 poz. 1559) w sprawie połowu ryb  oraz warunków chowu, hodowli i połowu innych organizmów żyjących w wodzie, a także Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17 stycznia 2003 r. (Dz. U. nr 17 poz. 160) zmieniające rozporządzenie w sprawie połowu ryb oraz warunków chowu, hodowli i połowu innych organizmów żyjących w wodzie. W ustawie tej znajdują się między innymi wymiary gospodarcze i okresy ochronne ryb, które w poszczególnych okręgach Polskiego Związku Wędkarskiego poprzez obowiązujący wędkarzy Regulamin Amatorskiego Połowu Ryb mogą ulegać zmianie (wyłącznie polegające na zaostrzeniu ochrony). Powyższe rozporządzenia uzupełnia Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 września 2001 roku w sprawie określenia listy gatunków zwierząt rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów dla danych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz. U. Nr 130, poz. 1456).

Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę gatunków występujących  w badanym odcinku Wisłoki pod kątem ich zagrożenia:

Rodzina: karpiowate, Cyprynidae Bonaparte, 1832 W Polsce występuje dwadzieścia dwa rodzaje ryb karpiowatych, z czego  w niniejszych badaniach, w rzece Wisłoka, zarejestrowano przedstawicieli 15 gatunków. Rodzaj: Aspius Gatunek: boleń - Aspius aspius (foto. 1). Jest jedną z najszybciej rosnących ryb karpiowatych. Średnio ryby te żyją 7-8 lat, osiągając długość 60-80 cm i masę 4-8 kg. Typowym biotopem bolenia są nizinne wody płynące, ale spotyka się go również w wodach słonawych, ujściach rzek, lagunach jak i w niektórych dużych i małych jeziorach połączonych z rzekami. Lubi wody czyste, dobrze natlenione, o dnie piaszczystym lub piaszczysto-żwirowym. Przebywa najczęściej w pobliżu powierzchni wody, tylko na zimę ściąga na głębię (Grudniewski 1991). Boleń jest rybą odporną na zasolenie. Temperatura ok. 13oC jest najkorzystniejsza dla wykluwania się jego larw. Dorosłe ryby są bardzo wrażliwe na uszkodzenia podczas manipulacji w wylęgarniach i transporcie, a powstałe uszkodzenia sprzyjają inwazji bakterii i grzybów (Brylińska 2000). Boleń należy do gatunków „niższego ryzyka”. Jest rybą bliskiego zagrożenia  (NT – near threatened) (Witkowski i in. 1999).

Rodzaj: Barbus Gatunek: brzana - Barbus barbus (foto 2). Brzana jest rybą osiągającą duże rozmiary. Najstarsze złowione w Polsce brzany zdaniem Brylińskiej miały 13 lat, średnio ponad 50 cm długości ciała i 1,8 kg masy. Wędkarski rekord Polski w połowie tego gatunku na wędkę wynosi 6,72 kg przy 86 cm długości i został ustanowiony w 1999 roku. Wymiar ochronny dla brzany wynosi 40 cm, okres ochronny od dnia 1 stycznia do 30 czerwca (Dz. U. Nr 138 poz. 1559). Brzany zasiedlają środkowe biegi dużych i szybko płynących rzek o dnie kamienistym, żwirowatym lub piaszczysto – kamienistym. Zwykle przebywają w nurcie rzeki i głębszej wodzie. Pod względem wymagań tlenowych należy do grupy ryb dobrze znoszących średnią zawartość tlenu w wodzie, to znaczy wynoszącą 5-6 mg O2 /l. Brzana należy do grupy ryb stenohalinowych, które nie znoszą dużych wahań zasolenia wody. Giną zwykle po kilku dniach przebywania w wodzie o zasoleniu 4 ‰ (Brylińska 2000). Głównym pokarmem brzany są bezkręgowce wchodzące w skład fauny dennej. Brzana należy do gatunków najwyższego ryzyka. Jest gatunkiem „narażonym na zagrożenie” (VU – vulnerable). Co oznacza, że nie jest zagrożona w dużym stopniu, lecz objęta jest wysokim ryzykiem wyginięcia w „średnio” odległej przyszłości (Witkowski  i in. 1999). Rodzaj: Barbus Gatunek: brzanka - Barbus poloponesius Val (foto 3). Największe okazy mogą osiągać długość około 30 cm i masę ciała 250 g. Najstarsze złowione osobniki brzanki według Brylińskiej miały 6 lat. Wymiar ochronny dla tego gatunku wynosi 20 cm, nie przyznano mu okresu ochronnego (Dz. U. Nr 138 poz. 1559). Brzanka zasiedla górne biegi rzek o dużym spadku, wynoszącym 5,5 – 8.5 ‰. Preferuje podłoże kamieniste i żwirowate. Przypuszczalnie jest to ryba reagująca na zmiany środowiska, podobnie jak brzana (Brylińska 2000). Wymaga dużej zawartości tlenu w wodzie i jest bardzo wrażliwa na zanieczyszczenia. Brzanka należy do gatunków najwyższego ryzyka. Jest gatunkiem „narażonym na zagrożenie” (VU – vulnerable). Co oznacza, że nie jest zagrożony w dużym stopniu, lecz objęta jest wysokim ryzykiem wyginięcia w „średnio” odległej przyszłości (Witkowski  i in. 1999). Rodzaj: Vimba Gatunek: certa -  Vimba vimba Linnaeus, 1758 (foto 4). W zlewisku Morza Bałtyckiego certa jest spotykana we wszystkich większych rzekach od Zatoki Fińskiej po Kattegat. Jej północny zasięg rozsiedlenia znajduje się  na 62° szerokości geograficznej północnej w Szwecji oraz na 63° szerokości geograficznej północnej w Finlandii. Certy odbywają wędrówki do morza, są spotykane w wodach przybrzeżnych, głównie w zatokach morskich. Najdalej na zachód odnotowano obecność certy w holenderskiej części Renu. Występuje także w rzekach wpadających do mórz: Kaspijskiego i Czarnego (Brylińska 2000). Populacje certy, odbywające wędrówki anadromiczne, na tarło wchodzą do rzek.  W czasie życia morskiego certy trzymają się wód zatokowych blisko brzegów, penetrując dno w poszukiwaniu pokarmu. Certa wędrując w górę rzeki, dociera do krainy brzany,  a nawet lipienia. Miejsce na przyszłe tarlisko musi znajdować się na dość wartkim prądzie w wodzie zasobnej w tlen. Tarło rozpoczyna się w połowie maja, a kończy w ostatnich dniach czerwca lub nawet na początku lipca. Podłoże wybierają żwirowate z otoczakami  i większymi kamieniami. Certa trze się porcyjnie, prawdopodobnie dwa lub trzy razy  w sezonie/roku. Po tarle certy zaczynają spływać do morza, choć wędrówka ta nie ma już tak masowego i regularnego charakteru, jak w górę rzeki (Brylińska 2000). Pierwszym pokarmem młodych cert jest plankton roślinny, głównie okrzemki, sinice, glony nitkowate i detrytus, a później również i zooplankton. Po przejściu do morza certy odżywiają się wioślarkami, małżoraczkami, obunogami i ślimakami. Starsze osobniki zjadają wieloszczety a następnie u najstarszych ryb zaczynają dominować głównie małże. Wędrując w górę rzeki certy znacznie ograniczają intensywność żerowania (Brylińska 2000). Według „Czerwonej listy słodkowodnych minogów i ryb Polski” zaliczana jest  do kategorii „CE” czyli gatunku krytycznie zagrożonego. Występuje w wykazie chronionych gatunków zwierząt, objętych przepisami „Konwencji o ochronie dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk”. W Polsce certa ma wymiar ochronny wynoszący  30 cm i dostosowane do jej zachowań okresy ochronne: w rzece Wiśle od zapory we Włocławku do jej ujścia – od dnia 1 września do dnia 30 listopada, w rzece Wiśle powyżej zapory we Włocławku i w pozostałych rzekach – od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca (Dz. U. Nr 138 poz.1559).

Rodzaj: Leuciscus Gatunek: jaź -  Leuciscus idus Linnaeus, 1758 (foto 5). Jaź występuje w Europie na wschód od Renu na północ od Alp. Swym zasięgiem obejmuje południowo – wschodnią część Skandynawii oraz baseny Morza Północnego  i Bałtyckiego, Morza Białego, Oceanu Lodowatego, aż do rzeki Lena. Jaź występuje  w słonawych zalewach: Szczecińskim, Wiślanym, Kurskim, Botnickim i Fińskim. Granicą południowego jego występowania jest rzeka Kamczija, wpadająca do Morza Czarnego (Brylińska 2000).  Na terenie Polski jaź występuje w dorzeczu Wisły i Odry. Na ogół przebywa  w rzekach gdzie prąd jest nieduży, a dno piaszczyste, muliste lub kamieniste ale z dużą ilością zanurzonych roślin, woda natomiast jest czysta i zimna. W rzekach często występuje w zakolach i starorzeczach. Głównie w głębszych miejscach kryje się między zanurzonymi korzeniami nadbrzeżnych drzew (Brylińska 2000). Okres rozrodu jazia w Polsce przypada na kwiecień i maj i trwa 10 dni. Jaja składa jaź w miejscach piaszczystych lub kamienistych przy temperaturze wody 6 do 8°C. Mogą się one również przyklejać do zeszłorocznej roślinności, a także do liści i gałęzi znajdujących się w wodzie (Brylińska 2000). Jaź ma bardzo zróżnicowane spektrum pokarmowe. Początkowo jego pokarmem  są detrytus i larwy ochotkowatych, później glony, rośliny naczyniowe, stawonogi  i skorupiaki. W lecie spotyka się w przewodzie pokarmowym jazia także mięczaki i owady (Brylińska 2000).  Według „Czerwonej listy słodkowodnych minogów i ryb Polski” zaliczany jest  do kategorii „LC” czyli gatunku mniej zagrożonego. Wymiar ochronny jazia wynosi 25 cm (Dz. U. Nr 138 poz.1559).

Gatunek: jelec -  Leuciscus leuciscus Linnaeus, 1758 (foto 6). W wodach śródlądowych Polski jelec występuje w Wiśle, Odrze i ich dorzeczach, w rzekach pomorskich oraz mazurskich. Na terenie Europy jelec występuje w wodach  na wschód od Pirenejów i na północ od Alp aż do południowych wybrzeży Skandynawii. Spotyka się go we wszystkich rzekach zlewni Morza Bałtyckiego (Brylińska 2000). Jelec występuje w głównym nurcie rzek, w czystych wodach. Unika miejsc bardzo zarośniętych i zarastających, zwłaszcza roślinnością wynurzoną. Szuka dna piaszczystego  i żwirowatego. Ma dużą łatwość przystosowania się do środowiska zanieczyszczonego. Występuje w górnym i środkowym biegu prawie wszystkich rzek, a także w wodach nizinnych, rzekach i zalewach nadbrzeżnych (Brylińska 2000). Jelec odbywa rozród od kwietnia do maja, niekiedy od drugiej połowy maja  do czerwca. Tarło odbywa się w godzinach popołudniowych w temperaturze 10 - 12°C. Jelec składa jaja na podłożu żwirowatym lub kamienistym, a niekiedy na roślinach. Według Balona (1964) należy do grupy rozrodczej ryb fitolitofilnych, składających jaja  na substrat, którym nie muszą być rośliny. Jelec odżywia się larwami owadów wodnych, fauną denną bezkręgową i jajami innych gatunków ryb rzecznych. W skład diety wchodzą także mięczaki, skorupiaki, zoobentos i rośliny (Brylińska 2000). Według „Czerwonej listy słodkowodnych minogów i ryb Polski” zaliczany jest  do kategorii „LC” czyli gatunku mniej zagrożonego. Wymiar ochronny jelca wynosi 15 cm (Dz. U. Nr 138 poz.1559).

Gatunek: kleń  - Leuciscus cephalus Linnaeus, 1758 (foto 7). Kleń występuje w wodach prawie całej Europy, w Azji Mniejszej, na Zakaukaziu, w Iranie, w Iraku. Brak go w północnej Anglii, Irlandii i Danii, a także w Portugalii, południowej części Włoch i Grecji (Brylińska 2000). Kleń najchętniej przebywa w wodach szybko płynących o dnie żwirowatym. Często spotykany jest poniżej zatopionych głazów, w rozwidleniu nurtu podzielonego przeszkodami, tam gdzie występują przegrody, kaskady, tamy, przy ujściu małych dopływów i kanałów. Ulubionym stanowiskiem klenia są też zakola z wysokimi brzegami między zwisającymi korzeniami przybrzeżnych drzew (Brylińska 2000). Kleń odbywa rozród w pełnym świetle, w dobrze nasłonecznionych partiach tarliska na podłożu żwirowatym i piaszczystym, przeważnie w godzinach południowych. Rozród w Polsce przypada na maj i czerwiec w temperaturze wody powyżej 18°C.  W wodach ogrzanych przez elektrownie okres tarła ulega przyspieszeniu i wydłużeniu (Brylińska 2000). Kleń jest rybą wszystkożerną. Pierwszym pokarmem są pierwotniaki, wrotki, jaja widłonogów, a później plankton. Następnie do bazy pokarmowej klenia wchodzą larwy owadów, mięczaki, nicienie, skąposzczety i skorupiaki. Wiosną w pokarmie klenia dominują glony i makrofity oraz bezkręgowce, latem glony i makrofity a jesienią żaby (Brylińska 2000). Według „Czerwonej listy słodkowodnych minogów i ryb Polski” zaliczany jest  do kategorii „LC” czyli gatunku mniej zagrożonego. Wymiar ochronny klenia wynosi 25 cm (Dz. U. Nr 138 poz.1559).

Rodzaj: Gobio Gatunek: kiełb krótkowąsy - Gobio gobio Linnaeus, 1758 (foto 8).  Kiełb występuje w całej Europie, z wyjątkiem części Hiszpanii i Grecji oraz północnej Skandynawii. Występuje również w wodach środkowej Azji oraz zachodniej części Syberii, gdzie nie tworzy odrębne podgatunki. W Polsce występuje na terenie całego kraju (Brylińska 2000). Kiełb lubi stanowiska, gdzie woda jest czysta, a dno piaszczyste lub żwirowate. Przebywa stadnie na płyciznach, z dala od silnego prądu wody. Jest rybą mało płochliwą (Brylińska 2000).  Rozród rozpoczyna się w końcu kwietnia lub w maju a jaja składane są zawsze  w miejscach piaszczystych lub żwirowatych. Rozród jest wielomiotowy. W rzadszych przypadkach tarło odbywa się również późnym latem (Brylińska 2000). W ciągu całego lata i jesieni kiełb przebywa na żerowisku w płytkiej strefie przybrzeżnej. Odżywia się larwami ochotkowatych i jętek, chruścikami, skorupiakami oraz szczątkami roślin. Pokarm pobiera prawie wyłącznie z dna (Brylińska 2000). Według „Czerwonej listy słodkowodnych minogów i ryb Polski” zaliczany jest  do kategorii „LC” czyli gatunku mniej zagrożonego. Kiełb krótkowąsy nie jest objęty ochroną.

Rodzaj: Abramis Gatunek: krąp - Abramis bjoerkna Linnaeus, 1758 (foto 9). Krąp występuje w wodach śródlądowych, jeziorach, rzekach i zbiornikach zaporowych, w przybrzeżnych słonawych wodach mórz, zatokach oraz zalewach prawie całej Europy. Na południu Europy nie występuje na półwyspie Pirenejskim i Apenińskim oraz w południowej części Półwyspu Bałkańskiego. Nie występuje w środkowej Azji (Brylińska 2000). Krąp żyje w litoralu jezior, w otwartych i zamkniętych zastoiskach rzek oraz  w strefie przybrzeżnej zalewów i zatok morskich. W okresie jesieni gromadzi się w stada wędrując na zimowiska, wykazując następnie małą ruchliwość (Brylińska 2000). Tarło krąpia w wodach śródlądowych Polski przypada na koniec maja początek czerwca. Krąp składa jaja w strefie przybrzeżnej na zeszłorocznej roślinności lub w okresie wegetacji, często na zalanych łąkach. Według Balona (1980) krąp należy do ryb składających jaja na substrat roślinny, jest obligatoryjnym fitofilem. Narybek krąpia odżywia się pokarmem roślinnym (okrzemkami, zielenicami, glonami), owadami pobieranymi z powierzchni wody i detrytusem. Dorosłe osobniki odżywiają się fauną naddenną i denną, mięczakami, skąposzczetami i larwami owadów (Brylińska 2000). Według „Czerwonej listy słodkowodnych minogów i ryb Polski” zaliczany jest  do kategorii „LC” czyli gatunku mniej zagrożonego. Gatunek nie podlega ochronie.

Gatunek: leszcz - Abramis brama (foto 10)  Leszcz w zbiornikach wodnych osiąga długość ciała od 70 do 80 cm oraz masę 
od 5 do 6 kg (Brylińska 2000).
Leszcz zasiedla zarówno jeziora, jak i nizinne rzeki, zbiorniki zaporowe aż do ich partii przyujściowych. Jest rybą z dużymi możliwościami adaptacyjnymi. Charakteryzuje się dużą zmiennością fenotypową, szerokim spektrum pokarmowym (od planktonu 
do bentosu) małymi wymaganiami w stosunku do miejsc rozrodu (dwa typy tarlisk), odpornością na stres ekologiczny. Leszcz jest rybą stadną, zdecydowanie eurytopową.
Leszcz należy do gatunków niższego ryzyka. Jest gatunkiem „najmniejszej troski” (LC- least concern) (Witkowski i in. 1999).

Rodzaj: Rutilus Gatunek: płoć -  Rutilus rutilus Linnaeus, 1758 (foto 11). Płoć jest gatunkiem eurosyberyjskim. Obecnie zasiedla cały kontynent europejski,  z wyjątkiem północnych, południowych i zachodnich krańców. Występuje w zlewiskach mórz: Czarnego, Kaspijskiego i Aralskiego, a dalej przez całą Syberię sięga na wschód  do brzegów Pacyfiku (Brylińska 2000).  Zdolność przystosowania się do zmiennych warunków środowiska pozwala płoci zasiedlać zbiorniki słodko – i słonawowodne wszelakich typów, z wyjątkiem rzek górskich powyżej 800 m n.p.m. Pojawia się jednak już w krainie lipienia, a w niższych partiach rzek jej udział w ichtiofaunie systematycznie wzrasta (Brylińska 2000). Tarło jest jednomiotowe. W północnej Polsce przypada na przełom kwietnia i maja, w Anglii i Szkocji na drugą połowę maja, na Syberii zaczyna się w drugiej połowie czerwca. Demersalna ikra, dzięki lepkim kosmkom, zatrzymuje się na mchu, trawie, ubiegłorocznych liściach i zwałach trzciny oraz kamieniach (Brylińska 2000). Pierwszym pokarmem, który rozpoczynają pobierać larwy jest plankton roślinny  i drobne formy planktonu zwierzęcego. Następnie w skład pokarmu wchodzą larwy owadów ochotkowatych, nitkowate zielenice i detrytus. Dorosłe płocie mogą się żywić także mięczakami a wobec okresowego ograniczenia zasobów pokarmu zjadają znaczną ilość makrofitów, stanowiących niekiedy 90% masy wypełniającej przewody pokarmowe (Brylińska 2000).  Według „Czerwonej listy słodkowodnych minogów i ryb Polski” zaliczany jest  do kategorii „LC” czyli gatunku mniej zagrożonego. Gatunek nie podlega ochronie.

Rodzaj: Chondrostoma Gatunek: świnka -  Chondrostoma nasus Linnaeus, 1758 (foto 12). Świnka swoim zasięgiem obejmuje dorzecza: Niemna, Pregoły, Wisły, Odry (zlewisko Bałtyku) Renu, Mozy, Sommy, Sekwany, Loary (zlewisko Atlantyku), Rodanu, Drinu, Matu (zlewisko Morza Śródziemnego i Adriatyku), Dunaju, Dniestru i Dniepru (zlewisko Morza Czarnego).  Gatunek typowo rzeczny, choć spotykany w zbiornikach zaporowych. Zasiedla górne odcinki rzek górskich i podgórskich, wybierając strefy nurtu. Prowadzi stadny tryb życia, co było niejednokrotnie przyczyną sporych odłowów tego gatunku, szczególnie  w okresie przedtarłowym, w czasie tak zwanych ciągów tarłowych (Brylińska 2000).  Zachowania rozrodcze świnki są dość zmienne i zależne od warunków środowiskowych. Prawdopodobnie, jeśli są możliwości, gatunek ten przemieszcza się wzdłuż biegu rzeki na różne odległości. Świnka wykazuje tendencję do wędrówek między rejonami tarlisk a obszarami żerowania. Tarliska, to miejsca płytkie do 1 m głębokości,  o dnie żwirowatym lub piaszczystym, z większymi kamieniami (Brylińska 2000).  Budowa otworu gębowego świnki determinuje sposób pobierania pokarmu przez ten gatunek. Swoimi zrogowaciałymi wargami zeskrobuje pokarm z różnorodnego podłoża, a niekiedy ryje w dnie, pobierając przy okazji muł i piasek. Najważniejszym składnikiem pokarmu są glony poroślowe, okrzemki, zielenice i sinice. W pokarmie świnki zastaniemy ponadto faunę denną , detrytus, cząstki roślin oraz jaja i larwy ryb (Brylińska 2000). Według „Czerwonej listy słodkowodnych minogów i ryb Polski” zaliczana jest  do kategorii „VU” czyli gatunku narażonego. Wymiar ochronny świnki wynosi 25 cm  a okres ochronny trwa od 1 stycznia do 15 maja (Dz. U. Nr 138 poz.1559).

Rodzaj: Alburnus Gatunek: ukleja -  Alburnus alburnus Linnaeus, 1758 (foto 13). Ukleja występuje w całej środkowej i wschodniej Europie. Granicę południową wyznaczają Alpy i Pireneje, a południowo – wschodnią i wschodnio – północną zlewiska mórz Czarnego i Kaspijskiego. Nie występuje w Szkocji i Irlandii (Brylińska 2000). Ukleja zasiedla najczęściej krainę brzany i leszcza. Często zdradza swą obecność przez wyskakiwanie nad powierzchnię wody, chwytając owady albo uciekając przed drapieżnikami. Najchętniej przebywa w tych samych miejscach zbiornika wodnego (Brylińska 2000). Do rozrodu ukleja przystępuje w czerwcu. Jaja składa porcjami. Rozród jest rozciągnięty w czasie i trwa od 1 do 1,5 miesiąca, a czasem dłużej. Rozród odbywa się          w temperaturze nie niższej niż 15 do 16°C. W rzekach ukleja wybiera na tarło brzegi kamieniste, wykorzystując do tego celu często kamienie regulujące łożysko rzeki (Brylińska 2000). Młode ukleje żywią się zooplanktonem, dorosłe zaś zjadają larwy ochotkowatych lub opadające na powierzchnię wody owady. Największe osobniki żywią się również narybkiem ryb. Czasami, zwłaszcza w okresie między składaniem jaj, obserwowano zjadanie przez ukleję własnych jaj (Brylińska 2000). Według „Czerwonej listy słodkowodnych minogów i ryb Polski” zaliczana jest  do kategorii „LC” czyli gatunku mniej zagrożonego. Gatunek nie podlega ochronie.

Rodzina: okoniowate Percidae, Bonaparte, 1832 Okoniowate są słodkowodnymi rybami, zamieszkującymi półkulę północną. W wodach Polski występują trzy rodzaje: Stizostedion, Perca, Gymnocephalus. Do każdego z nich należy jeden gatunek (Brylińska 2000).

Rodzaj: Perca Gatunek: okoń -  Perca fluviatilis Linnaeus, 1758 (foto 14). Okoń zasiedla prawie całą Europę, północną Azję oraz Amerykę Północna.  W Europie brak go w Szkocji, na Półwyspie Pirenejskim, w środkowych i południowych Włoszech, w Jugosławii, Albanii, południowej Grecji. Nie występuje w Morzu Kaspijskim, jeziorze Bałchasz. rzece Amur i jej południowych dopływach, na Kamczatce  i Anadyrze. Wschodnią granicą występowania jest basen rzeki Kołyma (Brylińska 2000). W rzekach występuje na prawie całej ich długości, nie unika wód słonawych.  W rzekach okoń występuje w krainie leszcza, brzany, sięgając krainy lipienia, nazywanej dolna granicą pstrąga. Najliczniej występuje w ciekach o powolnym przepływie wody  i spadku jednostkowym do 1‰. Okoń wykazuje w zbiorniku znaczną ruchliwość. Jego przemieszczanie się ma charakter wędrówki rozrodczej na właściwe tarlisko ryb odbywających rozród po raz pierwszy i powrotu na rodzime miejsca rozrodu ryb starszych oraz wędrówki troficznej w poszukiwaniu korzystnych miejsc żerowiskowych (Brylińska 2000). W wodach śródlądowych na terenie Polski rozród przypada na drugą połowę kwietnia do końca maja. Temperatura wody w okresie rozrodu wynosi od 6 do 22 °C.  Na miejsce rozrodu okoń obiera obszary wody o dnie porośniętym roślinnością zanurzoną  i kępami drobnej roślinności wynurzonej, osłonięte od wiatru i falowania konfiguracją brzegu oraz pasmami roślinności. Często miejscem tarła są piaszczysto – kamienne śródjeziorne wzniesienia podwodne (Brylińska 2000). Skład pokarmu różnych populacji okonia zwykle nie jest podobny. Zależy od specyfiki zbiornika, składu gatunkowego oraz bytującej w nim fauny bezkręgowej i ryb. Zależnie od dostępności organizmów (ofiar) jest on zróżnicowany w okresie całego roku. Okoń uważany jest za rybę, która w odżywianiu przystosowuje się do każdej okoliczności, a skład jego pokarmu jest określony przez zasobność potencjalnych ofiar (Brylińska 2000).       Według „Czerwonej listy słodkowodnych minogów i ryb Polski” zaliczany jest  do kategorii „LC” czyli gatunku mniej zagrożonego. Nie jest gatunkiem chronionym.

Rodzaj: Stizostedion  Gatunek:  sandacz -  Stizostedion lucioperca ((Linnaeus, 1758) (foto 15)

Występuje niemal w całej Europie, w Polsce na obszarze całego kraju (Brylińska 2000). Naturalnym siedliskiem sandacza są dolnebiegi rzeki, zalewy i słonawe zatoki morskie. Dobre warunki znajduje również w wielu jeziorach o znacznej powierzchni, twardym żwirowatym dnie i głębokości ok. 10 m. Zarówno w rzekach jak i jeziorach trzyma się dolnych warstw otwartej wody, podchodzi jednak często pod brzegi lub na stoki ławicy przybrzeżnej. Ma duże wymagania tlenowe, unika wody przezroczystej, stąd najczęściej występuje w jeziorach o wodzie mętnej i zielonkawej. Jest bardzo wrażliwy na zanieczyszczenia (Grudniewski 1991).  Młodociane osobniki odżywiają się planktonem zwierzęcym, później zjadają faunę denną, a w pierwszym roku życia przechodzą na drapieżny tryb życia. Należy do grupy ryb fitofilnych ochraniających jaja przez pewien czas po zapłodnieniu (Balon 1964). Tarło  odbywa się pod koniec maja lub w początkach czerwca (Grudniewski 1991), w przybrzeżnych partiach zbiornika i na podwodnych wzniesieniach na twardym, piaszczystym i kamienistym dnie (Brylińska 2000).  Sandacz zaliczany jest do ryb długowiecznych (Grudniewski 1991) .Osiąga średnia wielkość 60 cm. Minimalny wymiar wynosi 45 cm, zaś okres ochronny trwa od 15 kwietnia do 31 maja (Bankowski i Stupkiewicz 1988). Sandacz jest rybą typowo słodkowodną, ale żyje też w słonawych zalewach oraz może przebywać okresowo w zatokach morskich o znacznym zasoleniu (Brylińska 2000). Ubogie w tlen, płytkie akweny o miękkim dnie nie są przez sandacze zasiedlane. Ryby te unikają przejrzystych wód i dlatego spotyka się je w wodach mętnych, na głębokości 2-3 m (Gerstmeier i Romig 2002). Sandacz należy do gatunków niższego ryzyka. Jest gatunkiem „najmniejszej troski” (LC – least concern) (Witkowski i in.1999).

Rodzina: szczupakowate, Esocidae Bonaparte, 1832 Rodzina liczy tylko jeden rodzaj Esox oraz pięć gatunków występujących  w wodach Europy, Azji i Ameryki Północnej. W Polsce jest jeden gatunek Esox lucius – szczupak (Brylińska 2000).

Rodzaj: Esox Gatunek: szczupak -  Esox lucius Linnaeus, 1758 (foto 16). Szczupak jako jedyny w rodzinie Esocidae, jest rozsiedlony wokoło biegunowo.  W Europie brakuje go tylko na Półwyspie Iberyjskim, w południowej części Półwyspu Apenińskiego i w Dalmacji, a na północy w Islandii, krańcach Skandynawii i w zlewisku Morza Białego. Poza obszarem naturalnego zasięgu szczupaka wsiedlono do niektórych zbiorników wodnych: w Hiszpanii i Portugalii, w Maroku, Ugandzie i na Madagaskarze;  w Ameryce – z powodzeniem do Północnej Karoliny, Marylandu, Colorado i Montany, bez powodzenia do Kaliforni, Missouri i Georgii (Brylińska 2000). Szczupak żyje w rzekach poniżej krainy lipienia a jego występowanie wiąże się  z obecnością roślin wynurzonych, zanurzonych i o liściach pływających. Na obszarach nie zarośniętych ostoję stanowią uskoki i nierówności dna, także pnie drzew i zatopione przedmioty, miejsca te jednak są rzadziej zasiedlane. Długo pozostają w miejscach stałego pobytu przy obfitości pokarmu, lecz gdy go brakuje, poszukują go aktywnie w otwartej wodzie i wtedy mogą się przemieszczać na znaczne odległości (Brylińska 2000). Rozród odbywa się wczesną wiosną i jest poprzedzony wędrówką do brzegów oraz do dopływów, a stamtąd rowami i kanałami na rozlewiska pokryte roślinnością. Wędrówkę rozpoczynają samce w okresie, kiedy resztki lodu pokrywają powierzchnię wody,  a temperatura wynosi 1 – 4 °C. Samice pojawiają się na tarliskach kilka dni lub nawet tydzień później (Brylińska 2000). Szczupaki początkowo żywią się drobnymi, potem coraz większymi formami planktonu, a następnie larwami owadów i larwami innych ryb. Dorosłe szczupaki są obligatoryjnymi drapieżnikami. Zjadają ryby rozmaitych gatunków oraz sporadycznie inne kręgowce wodne. Przy wystarczającej ilości pokarmu liczba przypadków kanibalizmu nie przekracza 1 – 2 % (Brylińska 2000).  Według „Czerwonej listy słodkowodnych minogów i ryb Polski” zaliczany jest  do kategorii „LC” czyli gatunku mniej zagrożonego. Wymiar ochronny szczupaka wynosi  45 cm. Okres ochronny w rzekach i zbiornikach zaporowych - od dnia 1 stycznia do dnia 30 kwietnia, w pozostałych wodach - od dnia 1 marca do dnia 30 kwietnia (Dz. U. Nr 138 poz.1559). Rodzina: Gadidae – dorszowate Dorszowate występują przeważnie na półkuli północnej. W wodach śródlądowych Polski żyje jeden rodzaj Lota, który reprezentowany jest przez jeden gatunek Lota lota – miętus (Brylińska 2000).

Rodzaj: Lota Gatunek: miętus - Lota lota. Ryba ta może osiągać około 60 cm długości całkowitej i masę ciała około 2 kg, maksymalnie 1 m, a wtedy waga może przekroczyć 10 kg (Gerstmeier i Romig 2002). Miętus najczęściej przebywa w wodach płynących od partii źródlanych aż do ujścia; w jeziorach występuje rzadziej. Lubi wody zimne, czyste i dobrze natlenione,  o twardym, żwirowo-kamienistym lub żwirowo-piaszczystym dnie (Grudniewski 1991). Miętusy są wrażliwe na zanieczyszczenia wody, reagując w takim przypadku ograniczeniem liczebności dojrzałych płciowo samic. Dla swej aktywności potrzebują temperatury wody poniżej 150C (Brylińska 2000). Miętus należy do gatunków najwyższego ryzyka. Jest gatunkiem „narażonym na zagrożenie” (VU - vulnerable). Nie jest zagrożony w dużym stopniu, lecz objęty jest wysokim ryzykiem wyginięcia w „średnio” odległej przyszłości (Witkowski i in. 1999).

Rodzina: Siluridae – sumowate W Polsce występuje jeden rodzaj Silurus, oraz jeden gatunek Silurus glanis – sum (Brylińska 2000).

Rodzaj: Silurus Gatunek: sum - Silurus glanis. Występuje w Europie i Azji. Zamieszkuje głębokie wody płynące i stojące. Prowadzi denny tryb życia, bytuje w głębokich partiach wód rzecznych i jeziornych. W rzekach występuje liczniej niż w jeziorach, wybiera zawsze miejsca o powolnym nurcie i dnie mulistym. Jest ryba ciepłolubną (Brylińska 2000). Jest drapieżnikiem, poluje na ryby, i większe zwierzęta wodne: żaby, ptactwo wodne, myszy, szczury (Grudniewski 1991). Zaliczany do grupy rozrodczej ryb fitofilnych (Balon 1964). Tarło odbywa na płyciznach w maju i czerwcu. Sumy w naszych wodach śródlądowych osiągają po 10-15 latach życia nierzadko długość ciała 150 cm i masę od 15 do 30 kg, sporadycznie zaś trafiają się okazy ponad  50 kg (Brylińska 2000). Sum należy do gatunków niższego ryzyka. Jest rybą „bliskiego zagrożenia”  (NT – near threatened) (Witkowski i in. 1999).